Zoekplaatjes, daar zijn alle kinderen dol op. Dit prentenboek biedt heel bijzondere zoekplaatjes: elf dubbele pagina’s vullende landschappen of taferelen, geïnspireerd door bekende schilderijen uit de zestiende en zeventiende eeuw. Arnoud Wierstra tekende voor zijn recentste boek  bijzonder aantrekkelijke, zeer fijn uitgewerkte bijna-kopieën van Vlaamse en Hollandse meesters waarin hij vernuftig drie soorten items smokkelde:

• (in elke zoekplaat) tien hedendaagse voorwerpen (een smartphone, een fiets, een flamingo-zwemband, een skateboard, een voetbal, …),
• (per zoekplaat verschillend) een flink aantal hedendaagse voorwerpen, gegroepeerd volgens het onderwerp van het schilderij,
• en daar bovenop nog een telkens terugkomend meisje met een cadeautje, een slaapkop, een plassende man, een hond die er met een muts vandoor gaat,…

Vroeger en nu biedt dus niet alleen het klassieke plezier van een zoekplaat , maar ook een oefening in historisch denken. En bovendien: een kunsthistorische inleiding.

Elke zoekplaat behandelt een ander thema: kleding, feest, spelen, winter, zee en strand, reizen, … en in het hoofdstukje ‘bouwen’ schemert Wierstra’s magistrale werk Babel van enkele jaren geleden weer door.  Elk thema wordt vergezeld van een vlot geschreven tekstgedeelte waarin het hedendaagse leven vol comfort en technische snufjes wordt beschreven. In scherp contrast volgt dan een serie Wist je dat-zinnetjes met omstandige verklaringen over hoe het er vroeger aan toe ging. De besproken weetjes zorgen voor nog eens extra zoekopdracht. Elke tekst heeft nog eens een inzet met Vind je deze dingen? Volgt dan een opsomming van de anachronistische voorwerpen die je in de tekeningen kan ontdekken: een waterkraan, een opblaassneeuwpop, een helikopter, een step, een tram, een flatgebouw in de achtergrond, een strandbal, een pizza-doos…Achteraan in het boek zijn de oplossingen te vinden.

Veelal zijn  de originele werken van  Zuid-Nederlandse schilders (Pieter Bruegel de Oude, Sebastiaen Vrancx,..), maar ook van twee Noord-Nederlandse meesters (Hendrick Avercamp en Adriaen van Ostaede). Veel maakt dit onderscheid niet uit, we zitten in de periode waarin de  Antwerpse barok  en de Amsterdamse ‘Gouden Eeuw’ de Vlaamse renaissance opvolgt.  Veilig weg nog van de industriële revolutie en de negentiende en twintigste eeuw die het aanschijn van de wereld definitief veranderden. (Schilderijen uit de recente drie eeuwen hadden beslist veel moeilijkere zoekplaatjes opgeleverd!) Onoverkomelijke problemen zullen de zoekplaten dan ook niet opleveren voor de jonge lezer vanaf tien jaar. Hoewel het soms wel eens knap zoeken en nadenken is, alleen al door de grote hoeveelheid voorwerpen die de illustrator in elke dubbelpagina verwerkte.

Vroeger en nu is een heerlijk, onmiddellijk aansprekend  kijk- en leesboek  dat vast voor veel plezier zorgt, het historische besef van de jonge lezer aanscherpt en een flinke portie kunsthistorisch inzicht bijbrengt.

Dirk Tavernier

Nog enkele tips voor wie met dit boek aan de slag gaat in de basisschool:

• Zoals alle bekende werken van oude meesters zijn ook deze schilderijen gemakkelijk terug te vinden op het internet. Op de digitale reproducties, al dan niet met een beamer geprojecteerd, kan je vlot inzoomen op details. Laat de kinderen ontdekken wat Wierstra anders heeft voorgesteld (naast de te zoeken items). Vooral de pronkkamer van Willem van Haecht (Apelles schildert Campaspe) levert zo een aardige speurtocht op.
• Laat de kinderen zelf een oude meester natekenen en er zelf anachronistische objecten naar keuze in aanbrengen.

En voor de volwassen lezer:

• De opname van een vlieger bij de tien voorwerpen uit onze tijd is een delicate keuze. De aan een lang touw wapperende octopus levert weliswaar bij elk tafereel een grappig zoekelement op, maar doet ons misschien vergeten dat volkeren overal ter wereld al sinds verschillende millennia vliegers doen opstijgen en dat de vlieger als speelgoed al eeuwen afgebeeld wordt.
• Een ongewild anachronisme in Vroeger en nu is de vermelding dat ‘alle boeken vroeger met de hand werden overgeschreven’ bij het schilderij van Willem van Haecht. De vermelding ‘zeshonderd jaar geleden vond iemand de drukpers uit’ klopt wel. Maar toen het schilderij werd vervaardigd, waren de Nederlanden al de ‘boekhandel van de wereld’ geworden met talloze uitgevers.
• Dat ‘iedereen vroeger uitwerpselen en afval gewoon op straat gooide’ bij de prent van de stad is nu achterhaald als clichébeeld over de middeleeuwen dat ontstaan is in de renaissancetijd. Het ging er volgens historici beslist veel netter aan toe dan we vaak denken.
• En heeft Arnoud Wierstra nu alles zelf nagetekend of bediende hij zich van software of een lichtbak? Nee, op dit laatste lijkt het niet. Op een filmpje van uitgeverij Lannoo (https://www.youtube.com/watch?v=45knjgl75NU) zie je de tekenaar aan de slag waarbij het oorspronkelijke werk in rasters indeelt en alles met potlood natekent en later met waterverf inkleurt.
• Twee leestips voor wie nog wat verder wil reflecteren over anachronismen, historische kennis van gebruiksvoorwerpen en de evolutie van de toegepaste wetenschap: Bill Brysons Een huis vol, een kleine geschiedenis van het dagelijkse leven en Rudy Kousbroeks prikkelende denkoefening  in zijn  inleiding op  De uitvindingen van Leonardo da Vinci van Charles Gibbs-Smith.