Ivan Isaenko groeit op in een kinderziekenhuis in Wit-Rusland, onzichtbaar voor en ver weg van de gewone mensenwereld. Hij werd geboren kort na het ongeluk in de kerncentrale van Tsjernobyl, zonder benen en met slechts een arm. Ivan mist verder nog twee vingers en ook zijn gelaat is erg vlak, haast uitdrukkingsloos. Maar hij heeft wel een stel scherpe hersenen. Hij kan lezen en schrijven en bekijkt de ziekenhuiswereld en zijn bewoners met een meedogenloze blik.
Voor Ivan verloopt elke dag op dezelfde eentonige manier, met de maaltijden en de televisiemomenten als vaste terugkerende rituelen. Andere bewoners zoals Alex, Max en de roodharige tweeling kent hij door en door. Om de tijd te doden en zijn mensenkennis te verbeteren doet hij kleine experimenten met hen. Niet erg fijngevoelig maar het laat de lezer de donkere kant zien van deze eenzame jongen. Ook het personeel observeert hij met dezelfde genadeloze blik. De meesten werken er tegen hun zin en de directeur knijpt graag de katjes in het donker.
Alleen zuster Natalja doet haar werk met hart en ziel. Zij luistert naar zijn vragen en probeert hem zo goed als het kan te helpen. Dank zij haar kan hij interessante boeken lezen en zichzelf verder ontwikkelen. Het leven van Ivan verandert grondig wanneer Polina in het ziekenhuis terecht komt. Het meisje heeft alles wat hij mist: een mooi gezicht, lange haren, een elegant figuur. Dat ze ook moeilijke boeken leest en net als hij een weeskind is maakt haar komst nog interessanter. Ivan doet er alles aan om met haar in contact te komen en met een duwtje van zuster Natalja lukt dat aardig. Maar Polina lijdt aan leukemie. Ze is een ‘driemaander’. Dat betekent dat ze nog maar enkele maanden te leven heeft. Ze heeft geen toekomst. Heel even vindt Ivan een zielsverwante, maar het tragisch einde is onvermijdelijk.
Het boek wordt voorgesteld als een verzameling dagboekfragmenten die door een Ierse journalist zijn meegebracht uit het Mozir kinderziekenhuis. Een jonge promovendus heeft Ivans teksten later bewerkt. Het ‘gevonden manuscript’ is een oud en beproefd literair procedé dat de auteur de vrijheid heeft om op een onverbloemde manier kritiek te formuleren. Dat is ook hier het geval. Ivan hekelt de gezondheidszorg, het milieubeleid en vooral de ellendige situatie waarin de jonge gehandicapten moeten overleven.
De verantwoordelijkheid voor de grove taal en de cynische uitspraken wordt doorgeschoven naar de jonge protagonist. Ivan beschrijft inderdaad zichzelf en de anderen zonder empathie en mededogen, gevoelens die hij zelf ook nauwelijks bij anderen ervaart. Alleen zuster Natalja vormt hierop een uitzondering. Zij wijdt haar leven aan de ongeneeslijke patiëntjes in het ziekenhuis. Bij haar ontdekt Ivan een stukje moederliefde en vriendschap. Zelf gebruikt hij de andere bewoners om zijn kennis en vaardigheden bij te spijkeren. Hij wil bijvoorbeeld bewijzen dat hij Max een pamper kan aandoen en oefent zolang tot hij het inderdaad kan.
Zo ontstaat er een band met het tweejarig jongetje aan wie Ivan ’s nachts soms voorleest. Wat hij de tweelingzusjes aandoet lijkt eerder een weinig fijnzinnig experiment. Ook het afluisteren van gesprekken, het bespieden van personeelsleden of het stiekem zoeken naar informatie getuigt vaak van weinig tact. Ondanks zijn beperkingen of misschien juist omwille van die beperkingen is Ivan erg met zijn eigen lichaam bezig. Ontlasting, kotsen en vooral masturbatie krijgen aandacht. De zorg voor Polina haalt dan weer het beste uit hemzelf naar boven.
Voor het eerst ontdekt hij de waardigheid van een andere persoon ondanks alle gebrokenheid. Langzaam groeit er wederzijds respect, want ook Polina moet dwars door dat misvormde lichaam op zoek gaan naar de verborgen schalkse geest van Ivan. Twee verloren zielen op zoek naar een beetje warmte en genegenheid. Heel even kunnen ze elkaar raken. Voor Ivan verandert dit ondanks alle tragiek zijn leven. Het boek werd in de VS zowel enthousiast als afwijzend onthaald. Adolescenten kunnen de grove taal en het cynisme van de hoofdfiguur wel smaken. Sommige volwassenen vooral mensen die direct te maken hebben met personen met een beperking reageren soms onthutst en verontwaardigd. Ze vinden dat Het onzichtbare leven van Ivan Isaenko getuigt van weinig respect.
Rita Ghesquiere