Persepolis, Samarkant, Isfahan, Timboektoe, Constantinopel, Tenochtitlán … Het zijn plaatsnamen die nog altijd tot de verbeelding spreken. Peter Frankopan weet ze op een intrigerende manier met elkaar te verbinden rond de zijderoutes en draden van geschiedenis. In zestiende hoofdstukken volgt hij evenveel ‘wegen’ die onder de vorm van titels aantrekkelijke toegangspoorten bieden tot de lectuur, van ‘de weg van het geloof’ over ‘de weg naar de slavernij’ en ‘de weg naar nieuwe werelden’ tot ‘de weg naar ontgoocheling’.
Zijn overzicht begint in het machtigste rijk uit de oudheid: Perzië. Via Alexander de Grote legt hij de klemtoon op de contacten tussen Oost en West, met aandacht voor de uitwisseling van goederen maar ook mensen en ideeën langs de zijderoutes. Hij wijst op de bloeiende culturen van meer dan tweeduizend jaar geleden in India en China die onder meer contacten hadden met het Romeinse Rijk.
Ook oude culturen in Midden-Amerika en zuidelijk Afrika komen aanbod, waarna hij besluit: ‘Er wordt vaak gezegd dat globalisering iets van onze tijd is, maar dat is niet zo.’ Hoofdstuk na hoofdstuk legt Frankopan boeiende kruisverbanden, waarbij hij telkens weer probeert de belangrijkste factoren die de loop van de geschiedenis beïnvloedden in kaart te brengen, van klimaatveranderingen over de ontdekking van nieuwe rijkdommen, de opkomst van religies en de verspreiding van besmettelijke ziektes tot de machtswellust van grote veroveraars.
Zo legt hij uit hoe de toegenomen rijkdom van Spanje en Portugal na de grote ontdekkingsreizen de Engelsen ertoe aanzette hun vloot uit te bouwen en relaties te versterken met belangrijke heersers uit moslimlanden. Naar het voorbeeld van het succes van de Verenigde Oost-Indische Compagnie die in Nederland grote voorspoed bracht, begon Engeland ook een handelsnetwerk op te bouwen rond de East India Company. Daardoor verschoven langzaam maar zeker de machtsverhoudingen in Europa en ook elders in de wereld. Elders verbindt hij de veroveringstochten van de Mongolen met de verspreiding van de Zwarte Dood of pest in de dertiende en veertiende eeuw.
En wist je dat de Vikings (of Roes) uit het Noorden belangrijke slavenhandelaars waren, gevreesd van West-Europa tot Centraal-Azië? Dat zijn verhaal leeft en je geboeid blijft lezen, komt ook doordat Frankopan zijn tekst lardeert met talrijke citaten van ooggetuigen.
De rijkdom van Mansa Musa uit Mali in de dertiende eeuw roept hij als volgt op: “Dankzij het vele Afrikaanse goud gold Musa in Europa als ‘de rijkste en edelste vorst van het land’. Hij was zo rijk dat omstanders, toen hij onderweg naar Mekka Caïro aandeed, ademloos toekeken naar al die bedienden en dat goud.” Bij dit alles is Frankopan geregeld ook heel kritisch, vooral voor het westerse imperialisme dat nietsontziend hele volkeren uitbuitte, tot slaven maakte of uitmoordde. Heel sporadisch legt hij ook een verband met onze tijd, maar meestal laat hij dat over aan de lezer, wat een goede beslissing is want zo doorbreekt hij de loop van zijn verhaal niet.
In deze editie wordt het verhaal van Frankopan verlucht met talrijke, kunstzinnige illustraties van Niel Packer. Ze zijn gebaseerd op prenten en schilderijen uit de diverse culturen en tijdperken, van Perzische miniaturen over Azteekse muurschilderingen tot afbeeldingen van heersers als Elisabeth I en Napoleon. Ze roepen op de eerste plaats een bepaalde sfeer op, veeleer dan bepaalde plaatsen of gebeurtenissen in beeld te willen brengen. Heel informatief zijn de getekende kaarten, bijvoorbeeld over de verspreiding van religies ca. 600 na Christus. Deze geïllustreerde editie van De Zijdeoutes biedt een kernachtige, verhelderende en boeiende synthese van de wereldgeschiedenis. Het is in een woord een magistraal boek voor jong en oud.
Jan Van Coillie