Wat is een jeugdboek? We zouden hier veel theorieën en voorbeelden kunnen geven, maar dat gaan we niet doen. We zullen andersom te werk gaan, en één boek bespreken om te kijken of het om een jeugdboek gaat, of op zijn minst een boek dat de jeugd (ook) als doelpubliek heeft. Het lezen van Nathan Filers De schok van de val kan door jeugdige lezers ervaren worden als een… schok. De thematiek is immers niet licht: het verhaal gaat over de vroege dood van een andersvalide broer en de moeilijkheden die de andere -nog levende- broer heeft met het verwerken van dit trauma.
Hoofdrolspeler Matthew is negen jaar als hij met zijn gezin op vakantie is. Samen met zijn oudere broer Simon – die aan het Downsyndroom lijdt – sluipt hij ‘s nachts de caravan uit. Maar door een ongelukkig toeval sterft Simon aan de gevolgen van een valpartij en blijft Matthew alleen achter. Niet alleen die nacht, maar voor de rest van zijn leven. Vanaf dan is schuldgevoel Matthews grootste vijand, en vriend tegelijk. Hoewel het hem binnenin kapotmaakt, is het de enige zekerheid in zijn bestaan. Zijn vader verliest zich in machteloosheid en zijn moeder verdrinkt in fatalistisch verdriet: en alsof dat nog niet erg genoeg is, nemen ze hem ongewild mee kopje-onder. Met de goede bedoeling om hem te beschermen, houden ze hem weg van de school, waar hij door zijn leeftijdsgenoten van moord wordt beschuldigd. Maar daardoor verdrinkt hij nog meer in zijn gitzwarte gevoelens.
Tien jaar later als jongvolwassen man is Matthew op een dieptepunt gekomen. Hij is helemaal vastgelopen. Alles staat in het teken van zijn trauma: hij praat met zijn overleden broer en is alleen maar bezig met wat hij zijn ziekte noemt. De wereld rondom staat stil. Dan krijgt hij van een groottante een typemachine en hij ontdekt zijn schrijftalent. Raakt hij met behulp van een soort therapeutisch schrijven uit deze vicieuze cirkel en hervindt hij de moed om de herinnering aan zijn broer levend te houden zonder dat zijn leven er zo onder lijdt?
Ik raad u alvast aan het zelf uit te zoeken, want het boek leest als een trein. Als werker in de geestelijke gezondheidszorg, haalde schrijver Nathan Filer de inspiratie uit zijn eigen werkomgeving. Hij weet waarover hij schrijft, dat merk je: hij slaagt er immers in je mee te nemen in het vreemd kronkelende brein van zijn hoofdrolspeler. Wanneer Matthew steeds sterker in een isolement terecht komt, raak je als lezer paradoxaal genoeg alsmaar meer betrokken en geïntrigeerd. De momenten waarop hij probeert in een soort écriture automatique zijn oncontroleerbare gedachten te ordenen, zijn net die momenten dat je als lezer het boek niet meer aan de kant wil (of kan?) leggen.
Om terug te komen tot onze initiële stelling: is De schok van de val een jeugdboek? Ja en neen. Het is simpelweg een sterk boek dat iedereen tussen de 14 en 104 kan boeien. Omdat het een handleiding is in het leren loslaten van een onomkeerbaar verleden. Tegelijkertijd in spreekt uit het verhaal ook de hoop dat een depressie maar een periode in je leven is en dat het ooit weer beter zal gaan. Trauma’s zijn een soort mest die je leven kunnen bedelven, verstikken en bederven, maar die je omgekeerd ook kunt beschouwen als iets dat de tuin van het leven kan voeden en versterken.
Kortom, dit boek bevat een levensles. Leven is soms rozengeur en maneschijn, maar het is evengoed een oneffen pad bezaaid met tegenslagen. Het verhaal van Matthew is een mooi voorbeeld van hoe een oneffen pad met vallen en opstaan toch kan uitgroeien tot een krachtige levensweg,
Sebastian Dewitte