Het boek gaat over Misja, een joodse jongen in Warschau ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Zijn gewone leven wordt serieus verstoord wanneer de Duitsers Warschau binnenvallen. Alles verandert en Misja vertelt ons over wat er rond zich allemaal gebeurt. Hoe het begon met pesterijen. Hoe hun rechten afgenomen worden, hun huis, hun bezittingen. Hoe mensen opgepakt worden en verdwijnen. De lezer wordt daarbij niet gespaard van enkele gruwelijke dingen. Het verhaal speelt zich volledig af in het getto. Misja’s gezin heeft geen eten of geld meer. Misja wil helpen en gaat daarom smokkelen via het riool.
Wanneer zijn zusje merkt dat Misja zo aan hun eten komt, wil zij helpen. Misja wil zijn zus niet bij deze gevaarlijke praktijken betrekken, maar ze luistert niet en smokkelt mee. Tot ze op een dag niet meer terugkeert… Misja sluit zich aan bij het verzet en probeert zo mee te helpen in de strijd tegen de Duitsers, maar ook dit verloopt niet vlot. Misja komt voor een moeilijke keuze te staan. Vluchten en leven, of blijven en waarschijnlijk sterven? Dit verhaal zou een dagboek kunnen zijn. Het is geen ‘mooi uitgeschreven verhaal’, maar een opeenvolging van feiten, voorbeelden, gedachten en gevoelens. Alles wordt verteld vanuit het standpunt van Misja. Hij beschrijft wat er gebeurt, hoe bang hij is, wat hij ziet.
Het komt erg persoonlijk op de lezer af, waardoor hij net als Misja midden in de Jodenvervolging zit. Het verhaal leest vlot, je werkt je zo door de 171 pagina’s heen. Het is pakkend en tegelijk spannend, het drijft je om verder te lezen, je wilt weten wat er gaat gebeuren en hoe het afloopt. Voor jonge lezers ontbreekt misschien voldoende context en voorgeschiedenis. Je moet bijvoorbeeld al weten wat een getto is en wat er zich precies heeft afgespeeld tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maar daarvoor kan een ander boek van Aline Sax een mooie inleiding bieding.
In De laatste reis vertelt ze kort wat er in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd. Het verhaal wordt in het boek vergezeld van sobere inkttekeningen, die in zwart-wit goed weergeven wat er gebeurt. Ze vullen het verhaal aan door gebeurtenissen af te beelden die zich in de rand van de belevenissen van Misja afspelen en niet letterlijk worden beschreven. Ze stimuleren het ruimere denken en de inbeelding en inleving van de lezer. Er wordt gespeeld met tekst en beeld. Soms heeft het boek iets weg van een voorleesverhaal of tekst om voor te dragen. Zo staat er op een pagina wel eens maar één zin of één woord. Alsof de auteur de lezer erbij doet stilstaan en het dieper wil laten doordringen. Ook de Jodensterren op de kaft staan symbool voor wat Misja en zijn volk doormaken.
Het boek leent zich erg goed om mee te werken in klasverband. In een les geschiedenis over de Wereldoorlogen kan er zo over het topic gepraat worden aan de hand van wat het personage meemaakt en wat de gevolgen waren van de oorlog, voor het Joodse volk, maar ook voor het Duitse volk, en de rest van de wereld.
Illustraties zouden dan kunnen worden uitvergroot en/of geprojecteerd in een verduisterd lokaal. Met de juiste stemexpressie en stiltes kan er een ingetogen maar knappe voordracht verzorgd worden over het onderwerp. Eventueel zou er muziek bij gespeeld kunnen worden (bv. uit de soundtack van Schindler’s List ). Het boek en dergelijke voordracht nemen je meteen mee naar 1942.
Door de woordkeuze/schrijfstijl van de auteur waan je je als lezer meteen in Misja’s wereld en je kunt je sterk inleven in de gebeurtenissen, zijn gedachten en gevoelens. Je wordt net als het personage ook boos, je schrikt, je voelt met hem mee. En daarbij maakt de auteur duidelijk dat je voor een goed verhaal ook met weinig woorden kan werken. Tekst en beeld spreken tot de gevoelens en verbeelding van de lezer, en doet elkeen inzien dat dergelijke verwoestende oorlog en gruwelijkheden nooit meer zouden mogen gebeuren.
– Door Renate Theunissen –