‘Ode aan de dieren in de Eerste Wereldoorlog’, de ondertitel is veelzeggend. Drie stripauteurs nemen als hoofdfiguur voor hun verhalen een dier dat een bijzondere rol gespeeld heeft in de Grote Oorlog. Het idee komt van de Belgische regisseur Joost Wynant.
Hij schreef het scenario voor een voorstelling met drie stille animatiefilms, begeleid door livemuziek van de vierkoppige band Yuko. Op basis van die voorstelling ontstond het boek, dat naast drie stripverhalen ook een historisch dossier bevat met informatie over de rol van dieren in de Eerste Wereldoorlog en een CD met de muziek die voor de voorstelling werd geschreven. Het doel van dat project spreekt niet enkel uit de ondertitel, maar ook uit het motto: ‘In tijden van oorlog gedragen mensen zich als beesten’. De stripverhalen willen laten zien hoe dieren zich vaak veel menswaardiger gedroegen dan de mensen.
Tegelijk willen de makers het traditionele beeld van de dieren ontkrachten, zoals dat in de propaganda tijdens en net na de oorlog werd gepresenteerd. Ze brengen een ode aan de dieren, maar stellen hen niet voor als ‘helden’, de dieren hadden geen keus, al zijn ze wel symbolen van trouw en opoffering. Dat doel verbindt de drie auteurs, maar voor het overige vertellen ze elk hun eigen verhaal in hun heel eigen tekenstijl. De drie strips werken uitsluitend met beelden, ze bevatten geen tekstballonnen. Hierdoor laten ze veel over aan de ver-beelding van de kijker, die de verschillende tekeningen met elkaar moet verbinden tot een samenhangend en zinvol geheel. Gustavo Garcia vertelt het verhaal van de baviaan Jackie die met zijn baasje uit Zuid-Afrika mee naar het front reisde. Garcia werkt sterk met in- en uitzoomen.
Geregeld tekent hij een close-up van de ogen, die de kijker rechtstreeks aankijken. Zo lokt hij heel direct reacties uit. Dat doet ook het spel van licht en donker. Het sombere bruin, grijs en groen verbeeldt de troosteloosheid aan het front. Die kleuren contrasteren fel met het geel en oranje in Zuid-Afrika en het alles verslindende vuur bij de bombardementen. In het tweede verhaal speelt de bullterriër Stubby de hoofdrol. Net als Jackie raakt hij gewond, wordt hij geopereerd en na de oorlog ook gedecoreerd. Stubbie rook het gifgas eerder dan de mensen en ontmaskerde een Duitse spion.
Ook Adriaenssens gebruikt vooral bruin, grijs en groen, maar in lichtere tinten. Indrukwekkend is het beeld van het opengereten paard in een boom op het slagveld. Knap is het vogelperspectief van waaruit hij een aanval met gas en vlammenwerpers tekent. Minder overtuigend weergegeven is de mimiek van de soldaten die naar het front trekken: de karikaturale stijl past niet bij de situatie.
Roman Klochkov brengt het verhaal van de circusolifant Jenny, die werd ingezet door het Duitse leger. Zijn naïeve stijl, die aansluit bij kindertekeningen en bij de Oost-Europese volkse schilderkunst, brengt een heel ander beeld van de oorlog dat zowel verrast als soms tegenwringt. Klochkov slaagt er minder in om de onmenselijke ellende, de angst en de wanhoop aan het front weer te geven. Anderzijds zet zijn abstracte stijl de verbeelding nog sterker aan het werk en geeft hij knap de bijzondere band tussen de olifant en een zwarte soldaat weer.
De laatste prent, met de gevelde olifant in een cirkel van rood, is pakkend. De stripverhalen werken vooral op het gevoel en de verbeelding van de kijkers. Wie meer wil weten over de rol van de dieren in de Eerste Wereldoorlog, kan terecht in het historische dossier achteraan. Je leert er onder meer dat er meer dan zestien miljoen dieren werden ingezet in de Grote Oorlog, vooral voor militaire taken (bijvoorbeeld als lastdieren), maar ook als gezelschap of voor propaganda.
De CD van Yuko is een mooie extra. De ijle zang en pakkende muziek drukken de vervreemding uit de stripverhalen sterk uit, al is het jammer dat de CD niet vervangen is door een DVD met een opname van de voorstelling. Door de bijzondere combinatie van muziek en beeld is die nog veel indrukwekkender.
Jan Van Coillie