Een jongeman staat op een brug in het park. In zijn handen heeft hij een brief en een roos. Hij wacht. Hij wacht op de ontknoping van een verhaal dat begon met een broer en een zus die in hun eentje in een slagerij wonen. Hun vader is gevlucht en hun moeder heeft koelere oorden opgezocht. Maar de broer is niet van plan om zich door deze details te laten ontmoedigen en besluit zijn zus een verjaardagsfeest te geven om nooit meer te vergeten. Twee vreemden die elkaar ontmoeten op een avond in het park. De ene is de jongeman met de brief en de roos. De andere vreemde, beste lezer, ben jij. (Davidsfonds)
‘Niets is wat het lijkt’ is een perfecte samenvatting voor dit boek. Dat blijkt, al meteen uit de openingszinnen, waarin de schrijver onmiddellijk de aandacht van de lezer grijpt: “Wat denk je, lezer, als je me met een witte roos in mijn hand in het midden van de brug van het stadspark ontdekt?” Het begin van een jeugdige romance, waarschijnlijk. Maar dat is het niet. Wat het begin lijkt, is in feite het einde.
Het verhaal zelf begint namelijk “met een broer en een zus.” Jonas en zijn zusje wonen bij hun moeder, terwijl hun vader in een instelling verblijft. Jonas’ moeder is Dokter Linda, de gebrokenhartenspecialist. Ze beantwoordt lezersbrieven voor een tijdschrift. Op een ochtend wandelt Jonas de kamer van zijn moeder in. “Ze verroerde zich niet. Op haar nachtkastje leunde een witte enveloppe tegen een fles wijn.
Op de grond lag een leeg pillenflesje.” Je kunt deze scène bijna als in een film voor je zien. De stijl van de schrijver is in bepaalde delen heel filmisch: gebeurtenissen en gevoelens worden zo beeldend beschreven dat je ze als een film voor je ogen ziet gebeuren. Sommige scènes zijn ook (tragi)-komisch. Ondanks de zware thematiek betrapte ik mezelf er regelmatig op dat ik luidop zat te lachen. Meer over het verhaal zelf vertellen, zou zonde zijn… en zou jullie op het verkeerde been zetten. Want niets is wat het lijkt, weet je nog? Jonas is het hoofdpersonage van het verhaal, hoewel de schrijver werkt met een alwetende verteller.
Die tactiek creëert een spanning binnen het verhaal. We zien wat er gebeurt door de ogen van Jonas, maar hij begrijpt niet alles – de achterliggende factoren – van wat er in de loop van het verhaal gebeurt. Zo vraagt de dokter die zijn vader behandelt: “Heb je je nooit afgevraagd waarom hij die mevrouw door de straten volgde?” Jonas antwoordt: “Ze kon moeilijk doen over haar biefstukken. Dan waren ze te dik gesneden en dan weer hing er te weinig vet aan.”
Hieruit blijkt al dat de visie van Jonas niet zonder meer betrouwbaar is en dat er duidelijk zaken zijn waar Jonas geen weet van heeft. Bevroren kamers is een bijzonder en bizar verhaal, vol interactie. De jonge lezer wordt sterk betrokken bij het verhaal en het gebeuren, en af en toe zelfs rechtstreeks aangesproken door het hoofdpersonage, die op vreemde en niet altijd correcte manier de waarheid probeert te verbergen. Niets is wat het lijkt, weet je nog?
De brieven aan dokter Linda die het boek doorspekken, zijn de puzzelstukken die de lezer wat meer achtergrond in het verhaal verschaffen. Zo blijkt uit de brief van E. uit G. dat zijn moeder een affaire had, en dat de dood van zijn zusje Eva niet zomaar een ongeluk was. Daarna verschijnt er een afscheidsbrief van zijn moeder in de krant, maar de enveloppe die Jonas in de slaapkamer van zijn moeder vond, is nog ongeopend. Ook hier beseft Jonas, samen met de jonge lezers, hoe het zit of net niet zit… Niets is wat het lijkt, weet je nog?
Bevroren kamers is een niet-vanzelfsprekend boek, omdat Jan de Leeuw de lezer continu op het verkeerde been zet. Hij creëert bij het begin van het verhaal bepaalde verwachtingen, om er dan radicaal tegen in te gaan. Misschien niet altijd even herkenbaar en makkelijk inleefbaar voor de jonge lezer. Toch kent het verhaal pakkende momenten die aanzetten tot dieper nadenken. Niets is wat het lijkt, weet je nog? Wat overblijft, is in elk geval een leeservaring die je niet zo gauw loslaat.
– Door Barbara Artoos –