Als je het licht niet kunt zien speelt zich af tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het blinde meisje Marie-Laure Leblanc vlucht met haar vader uit Parijs naar Saint-Malo in Bretagne, waar ze onderdak krijgen in het huis van oudoom Etienne. Marie-Laure is ondanks haar beperking zelfredzaam. Haar vader, slotenmaker in het natuurkundig museum van Parijs leerde haar aan de hand van een maquette de buurt verkennen.
In Saint-Malo moet Laure echter binnen blijven, omdat haar vader vreest dat zijn dochtertje een gemakkelijk doelwit is voor mensen met slechte bedoelingen. Geduldig werkt hij aan een nieuwe maquette van de omgeving, maar voor ze samen het stadje kunnen verkennen wordt Daniel Leblanc naar Parijs teruggeroepen en onderweg aangehouden.
Er volgen nog enkele brieven en dan verdwijnt haar vader voorgoed uit het leven van Laure. Ze moet alleen verder met oom Etienne die tijdens de Grote Oorlog een tik van de molen kreeg en de toegewijde huishoudster madame Manec. Samen vormen ze een vreemd trio, maar de levensmoed en het optimisme van madame Manec helpen Laure om te overleven.
In Duitsland volgen we Werner, een pientere weesjongen. Werner is voorbestemd om te werken in de mijn, maar door zijn technisch talent krijgt hij onverwacht nieuwe kansen. Hij verlaat het weeshuis van Frau Elena om aan het Nationale Politieke Instituut voor Onderwijs in Schulpforta te studeren. Jammer dat zijn zusje Jutta niet gelooft in het Duitse project. Net als Laure belandt Werner in het oorlogsgeweld, maar dan aan de andere kant. Hij wordt een radertje in de grote Duitse oorlogsmachine en ontdekt slechts gaandeweg de donkere kant van zijn vaderland.
Op een verrassende manier raken de levensverhalen van Laure en Werner in elkaar verstrengeld. Als ze elkaar echt ontmoeten is de situatie voor allebei uitzichtloos. Maar ook als je het licht niet kunt zien kan je nog veel betekenen voor andere mensen. Marie-Laure en Werner zijn jonge mensen die met een beperking aan de start komen maar allebei hebben ze de wil om het goede te doen en de moed om vol te houden in moeilijke omstandigheden. Marie-Laure verkent ondanks haar handicap de wereld.
Liefde voor de kleine wonderen van de natuur – slakken en schelpen, een stukje schors of botjes – geeft haar leven zin. Zelf brengt ze vreugde in het leven van haar vader, van madame Manec en van oudoom Etienne. Ze draagt hun boodschap mee in haar hart en neemt de juiste beslissingen. Werner groeit op in armoede, maar de liefde van Frau Elena maakt het goede in hem wakker. Hij helpt waar hij kan in het weeshuis en voelt zich verantwoordelijk voor zijn jongere zusje.
Later in de militaire school, helpt hij Frederick, een dromer die het harde leven daar niet aan kan. Soms echter verliest hij de anderen uit het oog omdat overleven al zijn krachten opeist. De dood van een klein meisje schudt hem voor goed wakker, zodat hij weer duidelijk ziet waar het op aan komt. Is er een toekomst voor Laure en Werner? De lezer moet het zelf ontdekken. Aan het einde van het boek geeft Doerr ons een inkijk in wat het leven voor de personages nog in petto heeft.
Maar dit boek gaat nog over veel meer, over trouw en verraad, over oorlog en vrede, over leven en dood. Het verhaal steekt vol spanning. Een bijzondere diamant ‘De zee der vlammen’ speelt daarin een belangrijke rol. De zesjarige Laure hoort het verhaal van de diamant voor het eerst tijdens een rondleiding in het museum net voor ze blind wordt. De blauwe steen met rode schittering wordt er bewaard in een afgesloten ruimte niet alleen omdat hij zo kostbaar is, maar ook om de vloek die er op rust. Volgens een legende beschermt deze steen zijn bezitter, maar brengt hij onheil voor de omgeving. Om de kostbare steen uit de handen van de vijand te houden, bedenkt de directie van het museum een list waarbij ook de vader van Laure betrokken wordt. De Duitse sergeant-majoor Von Rumpel gaat op zoek naar de merkwaardige steen. Zijn hebzucht staat in schril contrast met het verlangen van Marie-Laure om de steen terug te schenken aan de zee waar hij thuishoort. Moed om het goede te doen ook in moeilijke omstandigheden is een levenshouding die we ook bij verschillende nevenpersonages aantreffen.
De vindingrijke Madame Manec bedenkt allerlei plannen om de vijand te dwarsbomen. Frederick weigert op de militaire school om dingen te doen die hem tegen de borst stuiten. Frau Elena helpt de kinderen van het weeshuis om op een menswaardige manier te overleven en Volkheimer, de struise reus met de grote handen, treedt op als de beschermengel van Werner. Verhalen spelen in Als je het licht niet kunt zien een belangrijke rol. Marie-Laure leest de boeken van Jules Verne in braille. Die verhalen brengen het meisje en haar oudoom in Saint-Malo dichter bij elkaar. Later leest ze voor op de geheime zender van oom Etienne en dat hoort Werner.
Het verhaal van kapitein Nemo de held uit Twintig duizend mijlen onder zee (Verne) vormt een soort spiegeltekst van wat de hoofdfiguren overkomt. Oom Etienne leest zijn nichtje voor uit De reis van de Beagle van Darwin. Werner en zijn zusje Jutta luisteren naar een wetenschappelijk programma voor kinderen op de radio. Wetenschap boeit zowel Marie-Laure als Werner.
Als je het licht niet kunt zien is een fascinerend boek dat je als lezer niet loslaat. De oorlog in Syrië en de stroom vluchtelingen die door Europa trekt maakt het boek bovendien brandend actueel.
Rita Ghesquiere