Voor dit boek kunnen we niet genoeg superlatieven verzinnen: met fenomenaal, geweldig, heerlijk, sensationeel en verbluffend doen we nog onvoldoende recht aan dit nieuwe topwerk van Charlotte Dematons. De Frans-Nederlandse illustratrice uit Haarlem werkte drie jaar aan dit ultieme alfabetboek.
Zoals eerder in haar bestsellers De Gele Ballon, Sinterklaas, Nederland vinden we hier weer tekstloze, artistieke hoogstandjes die je de adem benemen.
Per twee pagina’s wordt een letter van het alfabet behandeld. Charlotte Dematons ging hierbij maniakaal te werk. Systematisch ploos ze per letter het woordenboek uit. Alle, maar dan ook alle woorden die herkenbaar te tekenen zijn, kwamen op lijstjes terecht en kregen een rol te vervullen op de kleurrijke, paginavullende platen: dieren, planten, beroepen, voorwerpen, menselijke figuren… De ene keer als hoofdrolspeler in een suggestieve scene waar je een verhaaltje kan aan vastknopen, dan weer als decoratief element. De ene keer reusachtig groot afgebeeld, dan weer als een minuscuul detail. Ook sommige werkwoorden en adjectieven werden opgenomen. Dit leverde zesentwintig zoekplaten op die alle leeftijdscategorieën, jong en oud – ook volwassenen dus – eindeloos intellectueel uitdagen. Elke plaat ziet er volledig anders uit: een overvolle plaat bij letters die veel items opleverden, een wat minder drukke plaat bijvoorbeeld voor de letter u, een plaat met veel lege ruimte bij de q, x en y.
De leessensatie, of beter: kijksensatie zal bij iedereen als volgt verlopen. De visuele aantrekkelijkheid en de knotsgekke fantasieën doen je verrukt bladeren. Doordat de paginanummers en de aanduiding van de letters meestal ontbreken of niet meteen zichtbaar zijn, wil je wel snel eens weten welke letter precies wordt voorgesteld. Naargelang de leeftijd en de verworven woordenschat, heb je al spoedig een eerste aanwijzing. Zie je bijvoorbeeld een meeuw en een molen, dan heb je wellicht met de ‘m’ te maken. Maar dan stokt je opsomming meteen. Tientallen en tientallen elementen dagen je uit het juiste woord te vinden. Ah, natuurlijk, een mestkever, een moestuin, een minigolf, een muisje: die vind je snel. Maar zie je ook de maraboe, de meiboom, de makreel, het mangrovebos, de mammoet, de muur, de majorette, het piepkleine mugje?
Wil je echt alles weten? Dan kan je een app downloaden en elk onderdeel van de plaat scannen. De gratis app geeft je het juiste woord. (de QR-code staat op een sticker op het voorplat). Op een website vind je nog eens een volledige, downloadbare en printbare opsomming van alle woorden*. Niet minder dan een honderdzeventigtal m-woorden blijken er dan verscholen te zitten: de moerasschildpad, Madonna, Mary Poppins, de Mata Hari, het monopolyspel, Mozart en een moersleutel. En ja, na lang zoeken ontdek je in de moestuin een molletje dat zijn snoet vertoont. Zo gaat het met elke letter.
De ‘+’ bij onze leeftijdsaanduiding moeten we zeer ruim interpreteren: van 3 tot 93. De allerkleinsten vinden vast meteen de beren, de bergen en de brandweerauto bij de ‘b’, de wat oudere kinderen zullen de barbecue, de broccoli en het balkon aanwijzen. De volwassen lezer kan trots zijn algemene kennis demonstreren door nog eens de kop van Beethoven, de buizerd en de berenklauw te benoemen. Zogenaamd low en high culture buitelen zorgeloos door elkaar heen: superman, Donald Duck, Asterix.,.. maar ook het puttertje van Fabritius en de pop-art van Roy Lichtenstein. Dematons wilde geen enkel kind ontgoochelen, zo vertelt ze in een interview. Zo moesten ook Pocahontas, legoblokjes en de Efteling erin. Tegelijk wil ze ook als een goede leraar uit de hoek komen: het kind hogerop tillen door zaken aan te bieden die het dan later vlot herkent. Zo wordt de lezer regelmatig op een verkeerd been gezet: wat doet de reiger bij de letter ‘b’? Na wat nadenken of raadplegen van de website, snap je het: het gaat om de ‘blauwe reiger’ als soortnaam.
Charlotte Dematons’ ongelofelijk zin voor detail en vindingrijkheid spat je vanop elke pagina tegemoet. Als recensent van Lees-wijzer zijn we natuurlijk uiterst gecharmeerd als we plots Jip en Janneke ontwaren, En na raadpleging van de website ook nog Pluk van de Petteflet, Nijntje, Winnie de Pooh, Pim en Pom, Ot en Sien, Dikkie Dik, Max Velthuijs’ kikker, Kruimeltje,… Als Belgische recensent voelden we ons even trots worden toen we Kuifje, Suske, Manneke Pis en een smurf-sleutelhangertje ontdekten. Als een moderne Jan van Eyck weet Dematons met de fijnste penseelstreekjes de kleinste details aan te brengen. Het blijft allemaal net zichtbaar voor het blote oog. Met een loep bij de hand kan je nog eens extra genieten van de details. (Najaar 2020 wordt het werk ook op groot formaat en losbladig aangeboden).
Hier en daar zit ook de letter zelf verborgen: dat levert een extra speurtocht op en is na een tijdje een handig referentiepunt als je een bepaalde letter zoekt (tenminste voor wie het alfabet vlot kan opdreunen). Op elke plaat kan je ook nog de dief ontwaren, een wat malle figuur in zebrakostuum die er met een voorwerp vandoor gaat. Niet altijd makkelijk te vinden en te vergelijken met de altijd aanwezige Rinus Rups in Richard Scarry’s prentenboeken.
De didactische mogelijkheden die het boek op de basisschool biedt, dringen zich spontaan op. Zoekopdrachten, tekenopdrachten, vertelopdrachten, allerlei taalspelletjes: de mogelijkheden zijn legio.
Alfabet wordt zeker een kassucces, tenminste in Nederland en Vlaanderen. Om een voor de hand liggende reden zijn ‘vertalingen’ uitgesloten. Nu staat al vast dat Dematons een klassieker tot stand heeft gebracht en…dat de lat voor nog volgende alfabetboeken nu wel erg hoog is komen te liggen.
Dirk Tavernier
*Er is een Nederlandse en een Belgische website. Bij het verschijnen van deze recensie bleek de Belgische website niet thuis te geven. Wellicht wordt dit spoedig verholpen. We vermoeden dat de Belgische website wat extra toelichting geeft bij typisch Noord-Nederlandse woorden zoals mobieltje (gsm in Vlaanderen), pinnen, glas-in-lood (glasraam in Vlaanderen),..
De Nederlandse website vermeldt de auteur of geestelijke vader bij elke figuur uit de jeugdliteratuur en de strip- en filmfiguren. Kunstwerken worden geduid met de naam van de schilder. Bloemen en bomen blijven nooit abstract: het woord ‘bloem’ bijvoorbeeld vind je wel terug als decoratief element, verder is alle flora concreet afgebeeld en terug te vinden onder de botanische namen: fluitenkruid, lelietje-van-dalen, lupine, berenklauw…